De afgelopen jaren is er veel aandacht voor vakmanschap, professionalisering en methodisch handelen, maar dat is nog niet altijd doorgedrongen tot het vak van trainer. Wat mij betreft onterecht: als trainer is het erg belangrijk dat je methodisch handelen in de praktijk brengt. Methodisch handelen is geen doel op zich, maar een middel om iets te bereiken, namelijk:

• Een zorgvuldige en efficiënte manier van werken
• Het voorkomen van fouten en het vergeten van stappen
• Het inregelen van een feedbackloop en een lerende organisatie.

 

Kortom: de kwaliteit van de training wordt geborgd en verbeterd als je op een methodische manier traint. Toch blijkt er nog steeds veel verwarring over methodisch handelen. Wat is het wel en wat is het niet? De definitie die wij hanteren houdt in dat methodisch handelen meer is dan een methodiek (of een trainingsprotocol) gebruiken tijdens groepsbijeenkomsten, workshops of trainingen: het is een ‘way of life’ en dus niet iets wat je ‘aan’, of ‘uit’ zet. Methodisch handelen is daarmee een basis die terugkomt in alle dingen die je voor, tijdens en na een groepsbijeenkomst of training doet.

 

Methodisch handelen = het handelen volgens een weldoordachte manier om daarbij op een zo effectief en efficiënt mogelijke manier het doel van de groepsbijeenkomst of training te bereiken

 

Methodisch handelen kent vier elementen:

• Doelgericht werken: een training moet een doel hebben en daar op ingericht zijn

Doelgericht werken begint met het formuleren van een concreet en specifiek doel en dat je dat doel tijdens het verzorgen van de training continue je leidraad laat zijn. Je doet die dingen die je helpen om deze doelen te realiseren en je laat die dingen achterwege die je niet helpen om deze doelen te realiseren. Tijdens de training hou je voortdurend deze doelen in je achterhoofd en pas je je gedrag daarop aan. Je houdt scherp het verschil tussen middel en doel in de gaten: Ben ik bezig met het realiseren van het doel, of is het middel een doel op zich geworden?

• Systematisch werken: de onderdelen van de training werken op een logische manier toe naar het doel van de training

Systematisch werken houdt in dat je volgens een vaste, logische manier werkt. Dat de onderdelen van jouw training en jouw eigen gedrag niet willekeurig zijn, maar op een overzichtelijke en logische manier bijdragen aan het realiseren van de doelen van de training. Je werkt met het trainingsprotocol als leidraad en die hanteer je als een basis voor een vaste werkwijze. Dit betekent trouwens niet dat je altijd op dezelfde manier werkt, maar dat je in een logische volgorde werkt waar ruimte voor flexibiliteit is. Door systematisch te werken creëer je overzicht voor jezelf en kun je tijdens de training ook goed in de gaten houden of je goed op weg bent, of je geen dingen vergeet en makkelijker keuzes maken bij onverwachte situaties. Maar met systematisch werken borg je ook overzicht en logica voor de deelnemers waardoor er meer rust, draagvlak en betrokkenheid is gedurende de training: de deelnemers snappen waar je naar toe wil en waarom je dat op deze manier doet, ze overzien het verband tussen verschillende onderdelen en weten wat de bedoeling is.

• Procesmatig werken: de training is een proces met verschillende stappen die op elkaar voortbouwen

Procesmatig werken houdt in dat je de training als een proces ziet met een aantal processtappen. Bij elke processtap kijk je hoe deze stap past in het grotere geheel en wat dat betekent voor deze stap. Met procesmatig handelen borg je dat je binnen elke stap het doel van deze stap realiseert, maar ook de voorwaarden creëert voor de volgende processtap en dat je met het doorlopen van de processtappen de leerdoelen van elke stap, maar ook van de heel training borgt.

• Bewust handelen: borgen dat je als trainer continu leert en verbetert

Met bewust handelen ben je continu bezig met het borgen of zelfs vergroten van die kwaliteit. Het gaat hierbij vooral om de mentaliteit, om een manier van denken, om een proces. Bewust handelen als trainer houdt in dat je voortdurend monitort of datgene wat je doet, ook bijdraagt aan het bereiken van de (sub)doelen. Of is het middel ongemerkt een doel op zich geworden? Het is dan ook niet erg als er tussentijds bijgestuurd moet worden. Sterker nog: dat is de kracht van methodisch handelen. Je geeft jezelf immers de middelen om het trainingsproces effectief en efficiënt in te regelen. Door bewuste keuzes te maken in dit proces en beargumenteerd bij te sturen, kun je weer leren voor volgende trainingen.

 

Methodisch handelen is niet hetzelfde als met een methodiek werken

 

Het werken met een methodiek wordt vaak verward met methodisch handelen, deels omdat systematisch en procesmatig werken al ingebed is in een methodiek. Je doorloopt immers volgens een vast patroon de stappen van die methodiek. In het geval van trainingen is de methodiek het protocol. Dit protocol biedt houvast en een mooie basis voor methodisch handelen. Het is echter niet genoeg: er zijn trainers die netjes volgens het protocol werken, zonder dat zij methodisch handelen. Methodisch handelen gaat namelijk een stap verder: binnen het doorlopen van de onderdelen van het protocol pas je de principes van methodisch handelen en dan vooral het doelgericht en bewust handelen werken toe. Met als belangrijk aandachtspunt: dat de methodiek en het protocol middelen zijn doel te bereiken. Niet een doel op zich.

 

 

Methodisch werken vraagt dus om lef: het kan namelijk zomaar zijn dat je later moet uitleggen waarom je bent afgeweken van het protocol en waarom de training voor de ene groep anders is verlopen dan bij de andere groep: je werkte toch vanuit dezelfde methode of hetzelfde protocol? Het mooie aan methodisch handelen is dat je een goed antwoord hebt op deze vragen: omdat je bewust en doelgericht handelen hebt toegepast, kun je ook concreet vertellen wat voor jou de aanleiding is geweest om af te wijken van het protocol en welke overwegingen jou ertoe hebben doen bewegen om deze aanpassing te doen. Je kunt bovendien aangeven dat je hebt gemonitord wat het effect was van deze keuze en hoe je met procesmatig handelen en op een logische en overzichtelijke manier weer teruggewerkt hebt naar de leidraad van het protocol en wat de impact was bij de deelnemers. Methodisch handelen geeft dan ook houvast om flexibel om te gaan met het protocol: de keuzes die je maakt zijn immers onderbouwd, weloverwogen en beargumenteerd. En ook al pakken die anders uit dan je had verwacht of gehoopt, je heb wel het juiste proces doorlopen.

 

Benut het protocol, maar laat het je niet in de weg zitten