Column Aida Buckle
Het IJslandse preventiemodel Youth in Iceland wordt het wondermiddel van IJsland genoemd in het tegengaan van vele problemen die jongeren doorgaans ervaren. Sinds de introductie van dit model twintig jaar geleden, is het middelengebruik (tabak, alcohol en drugs) onder de IJslandse jeugd sterk gedaald en behoren ze inmiddels tot de minst gebruikende jongeren in heel Europa. Wat heeft IJsland precies gedaan om dit grote succes te behalen? En een nog betere vraag: wat kunnen wij daarvan leren? Juist ook in tijden van corona heerst er een groeiende verveling onder jongeren, waarbij risicogedrag op de loer ligt.
Het IJslandse preventiemodel is een aanpak gebaseerd op wetenschappelijke inzichten om het middelengebruik bij jongeren te voorkomen. De reden voor het ontwikkelen van dit model was het toenemend gebruik van middelen onder IJslandse jongeren. Het model richt zich op het implementeren van lokale interventies die bekende risicofactoren voor middelengebruik verminderen en beschermende factoren te versterken, zoals bij ouders, op scholen en in gemeenschappen. In deze benadering staat community building centraal: onderzoekers en beleidsmakers bouwen aan draagvlak onder lokale stakeholders en stimuleren samenwerking tussen deze stakeholders in alle stappen. IJsland heeft de afgelopen twintig jaar het middelengebruik met succes aangepakt onder jongeren. In 1998 was 42% van de IJslandse jeugd (15- en 16-jarigen) in de laatste 30 dagen dronken geweest, in 2018 was dit gedaald naar maar liefst 6%. Ook voor roken en het gebruik van drugs realiseerden de IJslanders een vergelijkbare daling.
Werkzame elementen
De eerste stap die ze in IJsland hebben gezet, is nagaan hoe het komt dat jongeren wel of geen middelen gebruiken, erachter komen wat hun gedachtegang en motivatie is voor het gebruiken van tabak, alcohol en drugs. Vanuit de wetenschappelijke literatuur hebben de IJslanders de belangrijkste omgevingsfactoren geselecteerd die het risico op middelengebruik verkleinen (de beschermende factoren) en het risico vergroten (risicofactoren). De beschermende- en risicofactoren zijn grofweg opgedeeld in vier domeinen: gezin, vrienden en leeftijdsgenoten, school en vrije tijd. Onder deze vier domeinen vallen factoren zoals emotionele support van ouders en deelname aan professioneel begeleide vrijetijdsactiviteiten, die een beschermende werking kunnen hebben op het middelengebruik van jongeren.
Proces monitoren
Om in de gaten te houden wat er tussentijds gebeurt met de IJslandse jeugd, maken ze in IJsland gebruik van een jaarlijkse monitor om dit te meten. Op school worden alle leerlingen van 10 tot 20 jaar jaarlijks bevraagd met een uitgebreide vragenlijst, waarin de belangrijkste risico- en beschermende factoren aan bod komen. De resultaten van deze monitor worden binnen twee tot drie maanden teruggekoppeld in rapporten op landelijk, gemeentelijk en schoolniveau aan diverse stakeholders. Door de snelle terugkoppeling van informatie ontstaat een actueel beeld van de gezondheid van de jeugd.
Op basis van deze uitkomsten gaan onderzoekers, beleidsmakers en professionals uit de praktijk de dialoog met elkaar aan om prioriteiten te bepalen. Samen bedenken zij op welke risico- en beschermende factoren ingezet moet worden, welk beleid en welke interventies daarvoor geschikt zijn, en welke stakeholders een rol kunnen spelen. Uit de praktijk worden bijvoorbeeld ouders, scholen en organisators van jeugdactiviteiten betrokken. Het betrekken van de community is dus een belangrijk onderdeel van deze werkwijze. Doordat de monitor standaard jaarlijks wordt uitgevoerd, krijgen de stakeholders regelmatig feedback en kunnen de preventie-activiteiten worden bijgesteld waar nodig. Het doel is een stimulerende en gezonde omgeving te creëren waarin jongeren kunnen opgroeien.
Gunstige wettelijke kaders
Naast dat het preventiemodel een community-based aanpak heeft, waar interventies op lokaal niveau worden ingezet, spelen ook landelijke wetgeving en maatregelen een rol. Zo is adverteren voor tabak en alcohol verboden en mogen beide middelen alleen worden verkocht in staatswinkels, mag alcohol alleen worden verkocht aan
personen vanaf 20 jaar en was IJsland het eerste land dat een display-ban op tabaksproducten invoerde, waardoor tabaksproducten niet zichtbaar mogen zijn in verkooppunten. Daarnaast is er een landelijke campagne geweest tegen roken. Het succes van IJsland is te danken aan de combinatie van lokale én landelijke acties.
Nadruk op sport en vrijetijdsactiviteiten
Een zinvolle invulling van vrije tijd werkt beschermend voor kinderen en jongeren. Het verhoogt hun welbevinden en voorkomt risicogedrag. Een gezonde omgeving en begeleiding door professionals of getrainde vrijwilligers die daarbij als rolmodel kunnen dienen, is hierbij belangrijk. Om de participatie in sport en andere vrijetijdsactiviteiten te verhogen, hebben ze in IJsland bijvoorbeeld een vrijetijdspas ontwikkeld. Jaarlijks krijgen alle jongeren in Reykjavik een vrijetijdspas waar een bedrag van omgerekend 400 euro op staat, die ze kunnen gebruiken voor georganiseerde sportlessen en culturele activiteiten.
Impact van corona
De dagelijkse (sociale) praktijk is inmiddels sterk ingeperkt door Covid-19. Na maanden van dagelijkse beperkingen hebben jongeren juist extra behoeften aan vrijetijdsactiviteiten. Een grote uitdaging: het naleven van de coronamaatregelen en tegelijkertijd jongeren in hun vrijetijdsbehoeften voorzien. Nabijheid en contact met leeftijdsgenoten zijn namelijk belangrijk voor de ontwikkeling van jongeren. Veel gezinnen en jongeren zijn tijdens de zomer thuis gebleven en er zijn minder activiteiten en evenementen, waardoor jongeren zich sneller gaan vervelen. En helaas kan verveling ook soms roekeloos gedrag veroorzaken; zoals bijvoorbeeld de rellen afgelopen weekend in de wijk Kanaleneiland in Utrecht.
Dus wat kunnen we van het IJslandspreventiemodel leren? Uit deze benadering kunnen we de les trekken dat je risicogedrag van jongeren kunt verminderen door jongeren te stimuleren om mee te doen met activiteiten, sport of vrijwilligerswerk. Iets betekenen voor een ander biedt ook een zinvolle invulling van vrije tijd. Want een zinvolle vrijetijdsbesteding is misschien wel belangrijker dan we soms doen denken. Het geeft jongeren plezier in hun leven en verhoogt hun welbevinden. Daarom is het zaak om jongeren meer te betrekken bij activiteiten in de wijk of activiteiten georganiseerd vanuit gemeenten. Voor meer inspiratie over activiteiten biedt het Nji vele opties aan initiatieven. Laten we de jongeren een handje helpen en hun frisse energie in goede banen leiden, in het belang van de community, de samenleving en de jongere zelf.
