Binnen (beleids)onderzoek zijn lerende evaluaties steeds meer in opkomst en daar zijn goede redenen voor: ze kunnen een waardevolle vorm van onderzoek zijn bij complexere beleids- en uitvoeringsopgaven. Maar waar moet je nou aan denken bij een lerende evaluatie en past het ook bij de eigen vraag en context? Laten we daar eens naar kijken.
Wat is een lerende evaluatie?
Een lerende evaluatie is een evaluatieproces dat gericht is op voortdurende verbetering en aanpassing van programma’s of projecten, dus ook al tijdens dit proces. Of zoals het Planbureau voor de Leefomgeving het mooi verwoordt: “Lerend evalueren is een participatieve evaluatiemethode waarbij beleidsonderzoekers en beleidsbetrokkenen gezamenlijk optrekken tijdens het evaluatieonderzoek om díe inzichten te ontsluiten die nodig zijn om de kwaliteit van het beleid te verbeteren.” We voegen hier graag aan toe dat het zeker ook om uitvoering en uitvoeringsbetrokkenen kan gaan.
In tegenstelling tot veel traditionele evaluaties worden lerende evaluaties doorlopend uitgevoerd, niet pas aan het einde. In dit evaluatieproces werken (beleids- en uitvoerings)betrokkenen en onderzoekers op zo’n manier samen dat eerstgenoemden in staat worden gesteld om voortdurend te leren van de uitkomsten en aanpak en beleid bij te sturen op basis van ‘real-time feedback’. Het is een evaluatievorm die het lerend vermogen van betrokkenen ondersteunt en versterkt en expliciet ruimte geeft voor tussentijdse aanpassingen. Veel toegepaste manieren om dat te faciliteren zijn bijvoorbeeld om het proces n te delen in verschillende leercycli waarin ook gezamenlijke werksessies en/of leerbijeenkomsten plaatsvinden.
Waarom een lerende evaluatie?
De meerwaarde van een lerende evaluatie is dat het ruimte geeft om beleid en uitvoering doorlopend te verbeteren. Het komt vooral bij complexere vraagstukken waarin meerdere partijen samenwerken vaak voor dat het vergezicht, de ambities of ‘veranderopgaven’ wel helder zijn, maar de beste weg ernaartoe (en concrete beleidsdoelen) nog niet helemaal. Of ze hebben te maken met sterk wisselende contexten. Ze zijn bovendien al bezig of er is noodzaak of behoefte om vooral ook al aan de slag te gaan. De verwachting is dat een en ander verder geoptimaliseerd zal kunnen worden maar wat en wanneer precies is op dit moment nog niet helder. Daarbij is het cruciaal om zicht te houden op of we de goede dingen doen, op de goede manier en of de context (bijvoorbeeld het ‘systeem’) dat ook toelaat.
Een lerende evaluatie kan dan passend zijn, doordat beleid op een flexibele manier kan worden aangepast aan nieuwe inzichten, zonder dat er gewacht hoeft te worden tot het einde van een beleidsperiode(Folkert e.a., 2018). Lerende evaluaties dragen bovendien vaak bij aan een verbeterde samenwerking en een gedeeld begrip onder betrokken actoren, doordat zij actief betrokken zijn bij het evaluatieproces.
Lerende evaluaties hebben zo de belofte dat ze de kans optimaliseren dat:
- Er het meest geleerd wordt van het pad of de paden die nu bewandeld worden
- Door leren en aanpassen het meest ideale pad bewandeld wordt, en zo uiteindelijk
- De beste uitkomsten gerealiseerd worden.
Wel of geen lerende evaluatie inzetten?
Onderzoek kan op tal van manieren plaatsvinden en het is sterk afhankelijk van (o.a.) context, vraag- en doelstelling welke methoden het meest passend zijn. Als je je afvraagt of een lerende evaluatie passend is, dan kan het nuttig zijn om de volgende punten in overweging te nemen:
- Complexiteit van het vraagstuk: Het gaat om een complex(er) vraagstuk waarbij meerdere actoren en factoren een rol spelen en waarin sprake is van onzekerheden en onderlinge verwevenheden
- Nu vooral nog procesvraagstuk: Het vraagstuk is beter te vatten in termen als ‘missie’, ‘veranderopgave’, ‘transitie’ en ‘systeemleren’ dan in vastgetimmerde prestaties en kpi’s
- Vraagstuk is een zoekproces: de meeste efficiënte of effectieve route is nog niet duidelijk, maar wordt in een zoekproces vormgegeven
- Focus op leren en verbeteren tijdens uitvoering: De nadruk ligt niet alleen op het meten van prestaties en doelen (kan wel onderdeel zijn), maar ook op het verbeteren van de processen tijdens de looptijd van een project of programma
- Inzet op samenwerking: Er is sprake van een netwerk van verschillende actoren – zoals gemeenten, zorginstellingen, maatschappelijke organisaties en burgers – en een behoefte om die samenwerking te versterken en samenhang te creëren
- Tussentijdse bijsturing is mogelijk en gewenst: De verwachting is dat het belangrijk is om gedurende de beleidsuitvoering al aanpassingen te kunnen maken op basis van nieuwe inzichten
- Dynamische beleidsomgeving: Het beleid wordt in een snel veranderende omgeving uitgevoerd, waardoor er continu druk op aanpassing is
- Betrokkenheid van stakeholders: Er is bereidheid of de wens om relevante betrokken partijen – beleidsmakers, uitvoerders en eindgebruikers – actief te laten participeren in het proces en samen te reflecteren en leren
- Behoefte aan innovatie en bereidheid om te experimenteren: Er is ruimte voor experimenteren en ‘leren door (anders) doen’
- Behoefte aan continue feedback: Er is behoefte is aan een ‘feedbackloop’ en/of doorlopende stroom van informatie over de voortgang van het beleid en de effecten daarvan
- Lange termijn opgave & betrokkenheid: Het gaat om een langere termijn vraagstuk, om langdurige betrokkenheid van de betrokken actoren en om het creëren van duurzame verbeteringen.
Herken je meerdere van bovenstaande punten in jullie vraagstuk, dan kan een lerende evaluatie bij uitstek geschikt zijn.
Lerende evaluaties bij ZINZIZ
ZINZIZ en lerende evaluaties passen bij elkaar en daarom zetten we ze ook graag in, als het past bij het vraagstuk natuurlijk. Zo hebben we lerende evaluaties ingezet rondom bijvoorbeeld vraagstukken op het gebied van een sluitende aanpak voor jongeren van 16-27, de samenwerking tussen GGZ en werk & inkomen voor mensen met een psychische kwetsbaarheid, de inzet van inclusieve technologie voor mensen met een arbeidsbeperking en de samenwerking tussen participatie en zorg.
Geïnspireerd of misschien nog vragen? Een lerende evaluatie vraagt om maatwerk, door onze ruime ervaring hiermee binnen het sociaal domein en domeinoverstijgende vraagstukken kunnen we snel en actief meedenken. Benieuwd of een lerende evaluatie ook uw organisatie kan helpen bij het verbeteren van uitvoering en beleid? Neem contact met ons op, wij helpen u graag om te ontdekken of een lerende evaluatie de juiste aanpak is voor uw vraagstuk (Anner Bindels, 06-40631394, anner@zinziz.nl)
