Ruimte maken voor het ‘nieuwe’ in veranderprocessen
Door Stefanie de Cuba
Weer iets nieuws!?
Er zijn weinig woorden die zo vaak klinken binnen het sociaal domein als het woord ‘nieuw’. ‘Daar gáán we weer; weer iets nieuws!’, horen we regelmatig als we voor het eerst onze plannen delen. Of het nou gaat om een nieuwe begeleidingsmethode of een andere manier van werken: iedereen lijkt wel moe te zijn van het ‘nieuwe’, ook als het bestaande niet langer houdbaar is. In plaats van zo’n reactie weg te zetten als koppig of irritant, kunnen we ook luisteren naar de wijsheid die erin verpakt zit. Dat hebben we proberen te doen in het project We Zijn Allemaal Mensen. Daarin ontwikkelen we met de gemeente Amsterdam en IJmond Werkt! een integrale voor het begeleiden van cliënten naar optimale participatie en het ondersteunen van professionals in hun vak(manschap) vanuit een en dezelfde kapstok: het integratief gedragsmodel. Ook in dit project werden soms vraagtekens gezet bij alle goede bedoelingen. Welke wijsheid ligt er in zo’n reactie? En wat is ervoor nodig om die te benutten?
De wijsheid van pessimisme
Een mooie reflectie op dit thema komt van John Paul Lederach. Voor zijn werk onderhandelt hij over vrede in conflictsituaties. In de dorpen die hij bezoekt komt hij veel pessimisme tegen. Inwoners die jarenlang oorlog hebben meegemaakt zijn vaak pessimistisch over nieuwe vredesonderhandelingen. Waarom zou het deze keer wél lukken? Het kost je bakken energie om jezelf open te stellen voor verandering. Het kost misschien nog wel meer energie om teleurgesteld te worden. Die energie heb je hard nodig hebt om te overleven in oorlogstijd. Wat maakt het deze keer wél de moeite waard? Lederach vindt dat een hele terechte vraag. Hij spreekt dan ook over ‘de wijsheid van pessimisten’. Mensen die ‘pessimistisch’ worden genoemd, hebben ervaringen over wat er niet werkt; ze hebben kennis over de onderliggende dynamieken die maken dat het ‘nieuwe’ geen bodem vindt. Door aandachtig te luisteren naar die kennis kunnen we échte verandering realiseren. Maar hoe doe je dat?
De plek der moeite
Veranderprocessen gaan zelden zonder slag of stoot. Het kan ook ongemakkelijk zijn: veranderen vraagt immers om bestaande manieren van denken en doen los te laten om ruimte te maken voor het onbekende ‘andere’. Dat ‘loslaten’ is geen kwestie van iets zomaar uit je handen laten vallen. Om ruimte voor iets nieuws of anders te maken, is het juist nodig om stil te staan en te reflecteren op wat er al is. Zonder diepgaande reflectie kan het ‘nieuwe’ zomaar bestaande patronen versterken in plaats van doorbreken. Veranderkundige André Wierdsma komt dit in zijn praktijk vaak tegen. Veel reorganisaties ziet hij bijvoorbeeld op niks uitlopen omdat er geen diepgaand leerproces heeft plaatsgevonden, waardoor je uiteindelijk hetzelfde doet als wat je altijd deed.
Waar ontstaat dan wél ruimte voor verandering? Wierdsma heeft het in dit kader over ‘de plek der moeite´. De plek der moeite is de ruimte of fase waarin het bestaande wordt losgelaten en het nieuwe wordt gezocht. Dat kan ongemakkelijk en spannend zijn, en het is dan ook begrijpelijk dat we deze plek liever vermijden. Toch loont het om de plek der moeite wél te betreden. Juist daar waar het wringt en schuurt, staat er blijkbaar iets op het spel. Op die plek ontstaat er door middel van reflectie ruimte voor andere manieren van denken en doen. Op de plek der moeite worden gedragingen, regels en opvattingen bevraagd op de principes en waarden die daaronder liggen. Het gaat om reflectie op wie of wat je als persoon of organisatie wilt zijn en wat werkelijk van waarde is.
In dialoog
Het is de uitdaging om niet weg te lopen van de plek der moeite. Door op deze plek in dialoog met elkaar te gaan, onderzoek je waar de moeite vandaan komt; dat wat eronder ligt. Een dialoog is erop gericht om oordelen uit te stellen, te luisteren en samen te onderzoeken waar bepaalde gedachten vandaan komen (Bohm, 2018). Zo kunnen gestolde manieren van denken weer vloeibaar worden, en kan het gezamenlijke bewustzijn van het vraagstuk of probleem worden vergroot. Het uitwisselen van reeds ontwikkelde ‘gedachten’ kan weer de kwaliteit krijgen van een nieuwsgierig en open denkproces waarin je samen toewerkt naar groter wederzijds begrip. Zo kunnen we elkaar weer écht als de mensen zien die we allemaal zijn! Mensen die niet zozeer bang zijn voor iets nieuws, maar wel graag serieus genomen willen worden.
Wil jij professionele begeleiding ontvangen om met jouw team of organisatie de plek der moeite op te zoeken? Plan dan een gesprek met ons in via stefanie@zinziz.nl.
Verwijzingen
- Bohm, D. (2018). Over dialoog/ helder denken en communiceren. Ten Have.
- Lederach, J.P. (2010). Moral imagination. The art and soul of building peace. Oxford University Press.
- Wierdsma, A. (1999). De Plek der Moeite. In Ruijters, M. & Simons, R.-J. (2012). De canon van het leren: 50 concepten en hun grondleggers. Amsterdam: Boom Uitgevers.
- Wierdsma, A., & Swieringa, J. (2011). Lerend organiseren en veranderen: Als meer van hetzelfde niet helpt. Groningen: Noordhoff Uitgevers.
