Door: Stefanie de Cuba
In het maatschappelijke debat valt opvallend vaak het woord ‘dialoog’. Ook in onze projecten speelt de dialoog regelmatig een belangrijke rol. Zo stimuleren we in het project We Zijn Allemaal Mensen de dialoog tussen professionals en managers. Net als met alle woorden die herhaaldelijk klinken, is het handig om van tijd tot tijd stil te staan bij de precieze betekenis ervan. Daarmee voorkomen we dat het woord te pas en te onpas wordt gebruikt en zorgen we ervoor dat de waarde van een dialoog tot haar recht komt. Waar hebben we het eigenlijk over, als we over ‘dialoog’ spreken?
Een ander woord voor ‘gesprek’?
Als we adviesrapporten lezen of naar een debat in de tweede kamer luisteren, lijkt dialoog een synoniem te zijn geworden voor ‘in gesprek gaan’. Bijvoorbeeld als het gaat om het opbouwen van vertrouwen in de overheid, is ‘dialoog’ een sleutelwoord dat een belofte uitstraalt van oprechte aandacht en interesse in de belevingswereld van burgers en het luisteren naar hun verhalen. Toch is het de vraag of ‘dialoog’ in elke situatie passend gebruikt wordt.
Om scherper te weten wat een dialoog is, is het zinvol om te kijken naar wat het niet is. Een dialoog is geen debat of discussie. Anders dan in een debat of discussie, hoeft er in een dialoog niemand overtuigd te worden van een bepaalde mening of overtuiging. Het gaat er niet om gelijk te krijgen. In een dialoog ga je op zoek naar de denkprocessen die ten grondslag liggen aan bepaalde overtuigingen en veronderstellingen, oftewel: je onderzoekt het ‘denken’ van waaruit bepaalde ‘gedachten’ ontstaan. Daarin verschilt een dialoog ook van een gesprek waarin gedachten met elkaar worden uitgewisseld. In een dialoog wordt in zekere zin niks uitgewisseld: je creëert samen nieuwe betekenissen. Dat doe je onder andere door aandachtig naar elkaar te luisteren, oordelen op te schorten en te onderzoeken welk denkproces ten grondslag ligt aan de scheidingen die we in onze wereld hebben aangebracht.
Op zoek naar een gedeelde grond
Iemand die een groot pleitbezorger is van de dialoog is natuurkundige en filosoof David Bohm. En dan kun je je afvragen: waarom houdt een natuurkundige zich bezig met sociale interacties? Het denken in hokjes en absolute tegenstellingen (zoals ‘mens’ tegenover ‘natuur’) zou precies een manier van denken zijn waartegen Bohm zich uit zou spreken. In onze tijd hebben we de neiging om alles op te delen. Dat kun je bijvoorbeeld goed merken in organisaties. Met onze rationele vermogens hebben we allerlei afdelingen, functies en structuren in het leven geroepen. Daardoor maken het onszelf bijzonder ingewikkeld, vooral wanneer we grotere geheel vergeten. Er ontstaat dan een gefragmenteerde manier van denken die haar eigen problemen genereert. Denk bijvoorbeeld aan beleid en uitvoering die in veel organisaties als twee gescheiden werelden hun eigen leven gaan leiden, met alle negatieve gevolgen van dien.
In een dialoog wordt de gedeelde grond opgezocht. Het gaat erom je ervan bewust te worden van het feit dat je een deelnemer bent. Bohm noemt dit ‘participerend bewustzijn’. Het is een vorm van bewustzijn waarin je je beseft dat je onderdeel van een groter proces waarin je bijdraagt aan het ontstaan van nieuwe betekenissen. Door vanuit dit bewustzijn samen na te denken binnen een dialoog, ontstaat verbondenheid en coherentie. Hoewel je van tevoren niet weet wat hiervan de uitkomst gaat zijn – en welke nieuwe betekenissen ontstaan – benadrukt Bohm dat het gezamenlijke denken een enorme (verander)kracht heeft. In gezamenlijkheid kunnen we onze wereld opnieuw uitvinden. De dialoog biedt daarvoor een opening. Dat maakt een dialoog zoveel meer dan een gewoon gesprek.
Wil jij weten wat de waarde van de dialoog kan zijn binnen jouw organisatie? Laat het ons weten, we denken graag mee. Neem contact op met Stefanie via stefanie@zinziz.nl .
Bron: David Bohm (2018). Over Dialoog. Helder denken en communiceren. Ten Have.
