Door: Stefanie de Cuba
De toekomst als uitdaging
Als je aan de toekomst denkt, waar denk je dan aan? Aan robots die op mensen lijken? Aan mensen die op robots lijken? Aan onhoudbare temperaturen en overstromingen? Er valt van alles bij de toekomst voor te stellen. De zekerheid die we daarbij hebben, is dat de toekomst in belangrijke mate nog open ligt. Alle keuzes die we nu maken hebben invloed op de uitkomst, al is het is lastig te bepalen hoe oorzaak en gevolg precies samenhangen. Door de samenloop van omstandigheden kunnen kleine veranderingen immers onvoorziene en grote gevolgen hebben. Wat we in ieder geval weten is dat de toekomst ons uitdaagt om anders te denken en te doen. Bovenop onze vakinhoudelijke kennis, hebben we een aanvullende expertise nodig om een (kunst)zinnig en vakkundig antwoord te geven op de uitdagingen van de toekomst. In het opdoen van die expertise kunnen we leren van kunstenaars.
Een uitnodiging
De toekomst zien als een uitnodiging voor verandering, begint ermee dat je je niet uit het veld laat slaan op het moment dat zaken anders lopen dan verwacht. Juist in de openheid van de uitkomst schuilt ook onze vrijheid: onze vrijheid om onze wereld anders vorm te geven, om opnieuw te beginnen, om de dingen volgende keer nét even anders te doen. Stel je voor dat we al precies weten hoe onze dag gaat lopen; hoe oppervlakkig zou ons leven dan zijn? Dat wat we doorgaans waardevol vinden en wat ons menselijk maakt, kunnen we niet (volledig) beheersen. Denk maar eens aan verliefdheid: we worden verliefd om iemand die niet geheel onder onze controle valt. Het is juist de mogelijkheid dat iemand bij je weg kan gaan waardoor het zo veel betekent wanneer iemand bij je wilt zijn. Maar voordat we al te romantisch worden: de fundamentele openheid van de wereld is net zo goed beangstigend. Zo heeft corona-crises onze schijnbare zekerheiden op losse schroeven gezet: het meest vanzelfsprekende contact werd ineens gevaarlijk. De onvoorspelbaarheid van de crises werd door de meeste mensen eerder ervaren als een inperking van onze vrijheid dan het tegendeel. Op welke manier kunnen we ons niet laten verlammen door de openheid van onze toekomst, maar haar als een uitnodiging ervaren?
Een vakkundig én kunstzinnig antwoord
In de omgang met een toekomst die open ligt, kunnen we een voorbeeld nemen aan kunstenaars. Componist Merlijn Twaalfhoven verwoordt dat mooi in zijn boek (2020) ‘Het is aan ons: waarom we de kunstenaar in onszelf nodig hebben om de wereld te redden’. In navolging van The Turn Club noemt hij dat heel treffend ‘onzekerheidsvaardigheid’. Het gaat om de vaardigheid te midden van onzekerheid niet alleen staande te blijven, maar daarin ook nieuwe oplossingen te vinden en richtingen te bepalen. Te midden van de onzekerheid kunnen we door middel van onze de verbeelding nieuwe openingen vinden in wat voorheen afgesloten leek. Oftewel: verbeelding en verwondering is noodzakelijk willen we onze routines en patronen doorbreken en ruimte te maken voor het ‘andere’; of dat nou gaat om een andere manier van werken, een ander perspectief op het probleem, of de unieke hulpvraag van de specifieke persoon tegenover ons.
Volgens denkers die zich veel hebben beziggehouden met professionalisering en vakmanschap, is zo’n creatieve verhouding tot onzekerheid en complexiteit tevens de basis voor ons professioneel handelen. Professionals zijn mensen die op een hoog kundig niveau kunnen omgaan met situaties waarin het simpelweg volgen van een stappenplan of protocol vaak geen recht doet aan wat er op dat moment nodig is. Neem bijvoorbeeld een onderwerp zoals ‘maatwerk’. De roep om maatwerk komt deels voort uit het besef dat geen enkele situatie of persoon hetzelfde is, en dat een professioneel antwoord daarop iets anders vraagt dan een instrumenteel-technische oplossing waarbij je – kort door de bocht – aan mensen en hun leefwereld sleutelt alsof het auto’s zijn. Het vraagt om het vermogen om je reflectief, creatief, aandachtig en ontvankelijk te navigeren in onzekerheid en daarin recht te doen aan wat er in de unieke situatie nodig is. Alleen zo kunnen we ingaan op de uitnodiging van de toekomst.
Voor de Academie van het Ministerie van Justitie en Veiligheid hebben we in 2023 trainingsreeks gegeven waarin ambtenaren uit hele verschillende afdelingen en organisaties binnen het ministerie in 6 dagdelen hebben geoefend in toekomstkunst. Wil je weten wat we voor jouw organisatie kunnen betekenen? Laat het ons weten, we denken graag mee. Mail gerust naar stefanie@zinziz.nl of plan een kennismakingsgesprek in met Anner.
