Door Femke Bennenbroek
In december 2023 heeft TNO een interessant rapport gepubliceerd: Lange termijn effecten van leven lang ontwikkelen (LLO). Ik heb dit rapport met heel veel plezier gelezen. Juist omdat het aanhaakt bij manieren waarop we bij ZINZIZ programma’s om vakmanschap faciliteren en versterken. En omdat TNO onderzoek over meerdere jaren heeft gedaan om te kijken naar de effecten van formeel en informeel leren. Ze bouwen daarbij voort op het promotieonderzoek van Koopmans naar het organiseren van informeel leren. Zeker een aanrader, dus!
De combinatie van formeel en informeel leren levert voor werknemers en werkgevers de meest gunstige effecten op
Een van de belangrijkste conclusies: informeel leren heeft een gunstig effect op werktevredenheid, werkvermogen, ervaren arbeidsmarktpositie, het maken van promotie en inkomen. Formeel leren heeft een gunstig effect op werktevredenheid, ervaren arbeidsmarktpositie, het maken van promotie en inkomen. Maar nu komt het mooie: een combinatie van formeel en informeel leren heeft een gunstig effect op alle uitkomstmaten, dus op werktevredenheid, ervaren arbeidsmarktpositie, het maken van promotie en inkomen. Ook voor werkgevers heeft de combinatie van formeel en informeel leren de meest gunstige effecten, namelijk op aansluiting van kennis en vaardigheden, bevlogenheid en innovatievermogen van de medewerkers.
Wat verstaan we onder formeel en informeel leren?
Je hebt er vast wel een beeld bij, maar toch even kort over formeel en informeel leren. Formeel leren is de manier van leren en ontwikkelen waar we als eerste aan denken: een manier van leren waarbij je systematisch en gestructureerd toewerkt naar een specifiek leerdoel, vaak in een (digitale) trainingsruimte. Formeel leren wordt bewust gepland om kennis en vaardigheden te ontwikkelen en is vaak gekoppeld aan het halen van een certificaat en diploma. Voordelen van formeel leren zijn dan bijvoorbeeld ook dat het heel gestructureerd wordt aangepakt en je bijvoorbeeld meerdere mensen en groepen dezelfde basis kan meegeven (bijvoorbeeld over kennis, basishouding, ‘gemeenschappelijke taal’ en technieken). Het nadeel is dat zowel werkgevers als werknemers in de valkuil vallen dat formeel leren vooral gaat over kennis overdragen en de trainer daarbij de expert is en de deelnemers vooral luisteren of kijken. En dat formeel leren vooral bedoeld is voor de professionals, maar niet voor hun leidinggevenden en managers. Ook is het bij formeel leren lastig om verschillende leerstijlen en -tempo’s te bedienen.
Informeel leren daarentegen vindt over het algemeen niet plaats in een trainingsruimte, maar vooral op de werkplek. Informeel leren is daarmee leren dat minder gestructureerd en zonder planning of instructie plaatsvindt. Het gaat daarbij over ‘leren door te doen’ en leren door de samenwerking en interactie met collega’s. Het voordeel van informeel leren is dat professionals hebben veel regie op het proces en dus optimaal kunnen aanhaken op wensen, behoeften, leerstijlen en -tempo’s. Informeel leren kan dus beter aansluiten bij het individu en de context van de individuele professional. Ook kan informeel (kosten)efficiënt zijn, doordat professionals niet dagenlang in trainingsruimtes zitten en er impliciete kennis wordt opgedaan. Het nadeel is dat informeel leren veel discipline vraagt en gefragmenteerd kan zijn.
Hoe kun je formeel en informeel leren combineren?
We proberen in onze programma’s formeel en informeel leren altijd te combineren. Dat doen we onder andere door:
- In de trainingen en workshops (formeel leren) aandacht het informeel leren te voeden door gezamenlijke reflectie te voeden en actief leren (oefenen, perspectiefwisseling, etc.) en de professionals handvatten te geven om dit ook buiten de trainingsruimte voort te zetten (denk aan praktijk- en reflectie-oefeningen en handvatten voor collegiale reflectie en feedback).
- In de trainingen de professionals te voeden in hun regie op hun eigen leerproces, zowel binnen als buiten de trainingsruimte.
- De trainingen en workshops te combineren met vormen van informeel leren.
- Niet alleen de professionals te betrekken, maar ook de leidinggevenden, opleidingscoördinatoren, HR-adviseurs en anderen binnen de organisatie. Zo voeden we binnen de organisaties een gemeenschappelijke taal en voeden we collegiaal leren, reflecteren en feedback geven. Ook kunnen zij de randvoorwaarden voor het (informeel) leren borgen voor de professionals, voorbeeldgedrag laten zien en door deze congruentie een leereffect versterken.
- Verzorgen we train de trainers voor mentoren, kwaliteitsmedewerkers, trainers en coaches die het informeel leren verder kunnen voeden (bijvoorbeeld bij inwerkprogramma’s en door coaching on the job, casuïstiekbespreking, individuele consultatie, etc.).
Meer weten?
Neem dan gerust contact op via femke@zinziz.nl of 06-34028906.
