Binnen het sociaal domein is participatief onderzoek in opkomst en dat is niet zonder reden. Deze manier van onderzoek past goed binnen het sociaal domein omdat het recht doet aan de continue veranderingen binnen het sociaal domein, de complexiteit van de dagelijkse praktijk en de behoefte aan betrouwbare, praktisch toepasbare inzichten. Bij ZINZIZ hebben we ruime ervaring met deze vorm van onderzoek, die in tegenstelling tot meeste klassieke onderzoeksvormen zich niet alleen richt op het vergaren van kennis, maar ook op het direct verbeteren van de uitvoering.
En wat is participatief actieonderzoek?
Het is een manier van onderzoeken waarin betrokkenheid, reflectie en actie centraal staan. Het doel is om alle betrokkenen te faciliteren in het bewust worden van (het ontstaan van) wenselijke en onwenselijke situaties, en daarbij verkennen hoe zij zelf situaties kunnen verbeteren. Hierdoor worden positieve veranderingen duurzaam.
De kenmerken van actieonderzoek door ZINZIZ
- Participatief
- Cyclisch
- Oog voor de context
- Reflexief en persoonsgericht
- Meerdere vormen van kennis
Participatief
We doen als onderzoekers (pro)actief mee en onderzoeken samen met een groep professionals vanuit alle lagen. Actieonderzoek heeft als uitgangspunt: iedereen die een bijdrage wil en kan leveren, doet mee. Als onderzoeker ben je hierbij geen passieve observant, die buiten de praktijk blijft staan, en op een afstand aantekening maakt en pas na afronding van het onderzoek conclusies en adviezen deelt. In plaats draag je actief bij aan het optimaliseren van het project, en ben je al gedurende de looptijd van het project steeds verder aan het ontwikkelen.
De groep professionals die het project uitvoeren doen actief mee aan het onderzoek, en zijn ook zelf actieonderzoekers. Zij denken mee in een handig en passend ontwerp, hebben een actieve rol in het verzamelen van gegevens en dragen bij aan zinvolle en praktische adviezen, schrijven van rapportages en het vertalen daarvan naar concrete acties in het project. Vanuit ZINZIZ zijn we alert op onze rol als onderzoeker en adviseur, en gaan daarbij niet ‘op de stoel van de projectleider en projectleden zitten’. De regie ligt bij de groep en het project blijft van de professionals zelf, waarbij wij begeleiden bij gezamenlijke reflectie en ontwikkeling.
Cyclisch
Samen met de professionals doorlopen we meerdere keren de volgende cyclus:
Plannen > Ontwikkelen (actie) > Data verzamelen (observeren) > Reflecteren
Bij de reflectie wordt steeds samen bepaald wat de volgende fase inhoud. Er is dus niet een blauwdruk aan het begin waar niet van afgeweken mag worden! Actieonderzoek is een flexibele aanpak waarbij (nieuwe) inzichten al direct worden benut. Hierbij houdt je wel steeds het doel van het onderzoek en de actualiteit van het project in het oog om de aanpak zo passend en effectief mogelijk te houden.
Oog voor de context
Geen enkel project staat op zichzelf, en zeker in het sociaal domein is de dagelijkse praktijk vaak te complex voor een standaard en vaststaande aanpak. Er spelen continu politieke, conjuncturele en culturele, relationele en tijdsgebonden factoren die een project beïnvloeden. Bij actieonderzoek zal het onderzoeksteam (ZINZIZ en de professionals) met elkaar de impact analyseren van de context, en daarbij toepasbare methodieken bedenken voor het onderzoek gegeven die context. Zo wordt het onderzoek niet alleen geoptimaliseerd gegeven de context, maar ook actief benut binnen het onderzoek. Door hier bij stil te staan, zal ook belasting en verstoring van het onderzoek geminimaliseerd worden voor de professionals.
Reflexief en persoonsgericht
We stimuleren de professionals binnen het onderzoek om gebeurtenissen, eigen handelen en ervaringen te begrijpen, verklaren en te vertalen naar vervolgacties. Dit betekent dat de onderzoekers de tijd nemen om met de professionals te reflecteren, waarbij leren en verbeteren voorop staan en waarbij de focus ligt op de toekomst. Deze reflectieve houding versterkt het leervermogen van teams en helpt bij het maken van bewuste keuzes, passend bij de doelen van het project en de waarden van de organisatie. Hierbij bewaken we de integriteit en ethiek van het project: Hoe gaan we om met verschillende belangen? Wat doen we met een minderheidsmening? Zijn we nog steeds dingen aan het doen die bijdragen aan het doel van het project? Waarom betrekken we bepaalde mensen wel/niet? Deze punten vragen ook extra aandacht door de cyclische aanpak, en kan daarmee een valkuil zijn om deze uit het oog te verliezen.
Meerdere vormen van kennis
Actieonderzoek is vanuit de principes van evidence based pratice waarbij de kennis van professionals en cliënten evenveel gewicht wordt toegekend als wetenschappelijke kennis. Juist de combinatie van deze bronnen van kennis, levert betrouwbare, praktisch toepasbare inzichten op. Actieonderzoek wordt veelal ook juist ingezet om de praktijk beter te begrijpen en op een gedragen manier te verbeteren. Niet alleen van ‘bovenaf’, maar door een onderzoeksteam vanuit alle lagen van de organisatie, waardoor je samen leert en ontwikkelt op een duurzame manier die verder reikt dan enkel ‘het onderzoeksproject’.
Wil je meer weten over actieonderzoek en hoe we dit vormgeven in de praktijk? Neem dan gerust contact met ons op! Je kunt mailen naar Lucy (lucy@zinziz.nl).
